Partia Progresive Serbe në pushtet po mundohet ta ndryshojë diskursin rreth të cilit bazohen zgjedhjet dhe loja me kartën e Kosovës, tha për Radion Evropa e Lirë Daniel Bochsler, profesor ordinar në Fakultetin e Shkencave Politike në Beograd.
Zgjedhjet e dhjetorit, të cilat janë shpallur për Kuvendin e Serbisë, janë legjitime, edhe pse janë të jashtëzakonshme, tha ai.
Megjithatë, ai vlerëson se Serbia është larguar nga demokracia.
Ai nuk sheh se në Serbi ka një tendencë të fortë për të forcuar të djathtën, si në disa vende evropiane.
“Ka pasur gjithmonë një numër shumë të madh votuesish në Serbi me një orientim nacionalist të djathtë, vetëm aktorët që e mbështesin atë po ndryshojnë”, vëren Bochsler, i cili është gjithashtu profesor i asocuar për studimet e nacionalizmit dhe shkencave politike në Universiteti i Evropës Qendrore në Vjenë (CEU).
Ai vlerëson, gjithashtu, se në Ballkanin Perëndimor ekziston një fenomen që njerëzit nuk u besojnë partive, dhe se personalitetet janë shumë më të rëndësishme në politikë sesa partitë.
“Serbia nuk është më demokraci”
Radio Evropa e Lirë: Çfarë do të thotë fakti që zgjedhjet e 17 dhjetorit do të jenë zgjedhjet e katërta të jashtëzakonshme parlamentare që nga viti 2012, a i bën të pakuptimta deklaratat e qytetarëve?
Daniel Bochsler: Serbia ka një praktikë që vazhdimisht shkon në zgjedhje të jashtëzakonshme pa asnjë arsye, pasi nuk ka krizë qeveritare në kuptimin që ka humbur mbështetjen, por nëse diçka mund të jetë arsyeja, është se partia në pushtet kishte frikë nga protestat që kishim. Por, nuk jam i sigurt se kjo [zgjedhjet e jashtëzakonshme] do t’i bënte të pakuptimta deklaratat e qytetarëve. Mendoj se këto zgjedhje janë ende legjitime, edhe pse janë të jashtëzakonshme.
Radio Evropa e Lirë: Zgjedhjet e tilla të shpeshta të jashtëzakonshme a mund të konsiderohen burim demokracie apo janë tregues se Serbia është larguar nga demokracia?
Daniel Bochsler: Nëse zgjedhjet e jashtëzakonshme thirren vazhdimisht në një kohë kur i përshtatet qeverisë, kjo hap mundësinë për ndonjë manipulim strategjik. Por, as nuk do ta quaja jodemokratike, as nuk shoh ndonjë strategji të madhe qeveritare që mund ta ndihmojë apo dëmtojë atë, por përkundrazi kam ndjesinë se është kthyer në një praktikë të kotë.
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiq. Beograd, 31 tetor 2023.
Radio Evropa e Lirë: Si do ta përshkruanit sistemin politik në Serbi? Me cilin shtet evropian do ta krahasonit situatën politike në Serbi?
Daniel Bochsler: Serbia nuk është më një demokraci. Serbia është larguar nga demokracia. Sot është një sistem që ne e quajmë autoritar konkurrues, domethënë kur kemi disa elementë të shoqërive autoritare, por ka ende konkurrencë elektorale. Çdo vend që ndodhet diku në atë zonë gri mes demokracisë dhe vendeve autoritare është unik, sepse kufizon liritë e qytetarëve dhe mediave në një mënyrë unike.
Nëse më pyesni se me kë mund ta krahasoj Serbinë, mendoj se Serbia ndodhet, jo vetëm gjeografikisht, por edhe në aspektin demokratik, mes Turqisë dhe Hungarisë. Unë do të përmendja Turqinë si shembull më të keq se Serbia, kur keni një shkallë më të lartë të dhunës ndaj njerëzve që dalin në protesta, dhunës ndaj mediave të lira, ndaj opozitës, kështu që Turqia është sigurisht më keq.
Le ta përmendim Hungarinë, meqenëse Hungaria respekton pak më shumë praktikat demokratike, opozita ka një shkallë më të madhe mundësish për të komunikuar me qytetarët përmes mediave. Pra, Serbia është diku mes Turqisë dhe Hungarisë.
Radio Evropa e Lirë: Kur thoni se Serbia nuk është më një vend demokratik, çfarë ka çuar në një vlerësim të tillë?
Daniel Bochsler: Gjatë viteve 2000, ne kishim një demokraci që nuk ishte perfekte në asnjë mënyrë. Aty kishte shumë probleme. Institucionet nuk funksionuan mirë. Por më pas, nën sundimin e Partisë Progresive Serbe, ne pamë se si një parti arriti t’i përdorë të gjitha këto mangësi në demokraci për qëllimet e saj partiake dhe në këtë mënyrë të fitojë pushtet të jashtëzakonshëm në sfera të ndryshme të shoqërisë.
Ajo uzurpoi mediat dhe zvogëloi mundësinë për opozita të shfaqet në media dhe ka një kontroll të fortë mbi gjyqësorin që nuk e kishte në vitet 2000.
Kosova apo ekonomia, çka dominon?
Radio Evropa e Lirë: Në fillim të fushatës zgjedhore, çfarë e shihni si çështje kyçe rreth së cilës do të zhvillohet lufta për votues, a do të jenë çështjet kombëtare, si Kosova, apo ato ekonomike, siç është standardi i jetesës?
Daniel Bochsler: Është një pyetje se cilët aktorë po shikoni. Opozita po përpiqet të tregojë se këto janë zgjedhje sistematike. Ne protestojmë kundër dhunës për gati gjysmë viti. Opozita po përpiqet të tregojë se këto zgjedhje nuk kanë të bëjnë me ideologji politike, nuk kanë të bëjnë me Kosovën, nuk kanë të bëjnë me disa përçarje të tjera në shoqëri, por se qëllimi është të heqin qafe partinë që ka qenë në pushtet prej kohësh – kohë, që po abuzon me atë pushtet dhe për të nisur sërish rrugën e demokracisë, lirinë e medias, pluralizmin.
Partia Progresive Serbe po përpiqet të ndryshojë diskursin rreth të cilit zhvillohen zgjedhjet. Është duke luajtur me kartën e Kosovës, jo vetëm me ngjarjet e ndryshme të muajve të fundit, por pjesërisht sepse është një çështje për të cilën opozita pro-evropiane nuk mund të pajtohet.
Dhe, sapo Kosova është në plan të parë, fillojnë konfliktet brenda koalicionit pro-evropian. Për më tepër, progresistët po bëjnë atë që bënë në zgjedhjet e mëparshme, me pensione, pagesa direkte në para të gatshme për grupe të ndryshme të popullsisë, duke u përpjekur t’i lidhin votuesit me ta në mënyrë klienteliste.
“Gjithmonë ka pasur një rrymë të fortë nacionaliste në Serbi”
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se ekziston rreziku i forcimit të krahut të djathtë në këto zgjedhje, siç ndodhi në disa vende evropiane?
Daniel Bochsler: Nuk mendoj se është një tendencë e dallueshme tani si në Evropë, disa vende shkojnë në një drejtim, të tjerët në një drejtim tjetër, kjo është ajo që ne kemi pasur gjithmonë. As nuk mendoj se kjo ndarje në të majtë dhe të djathtë është aktualisht shumë e rëndësishme në Serbi. Në Serbi, gjatë historisë së zgjedhjeve shumëpartiake, ne kemi gjithmonë një rrymë shumë – shumë të fortë nacionaliste.
Ndonjëherë ishin radikalët, pastaj disa parti të tjera. Tani kemi një formacion të ri, një koalicion që po bëhet në anën e djathtë, por nuk e shoh si diçka të re. Në Serbi ka pasur gjithmonë një numër shumë të madh votuesish me orientim nacionalist të djathtë, vetëm aktorët që e mbrojnë atë po ndryshojnë.
Radio Evropa e Lirë: Pra, nuk mendoni se mund të marrin një numër më të madh votash se sa ishte në përbërjen e mëparshme të Parlamentit?
Daniel Bochsler: Sigurisht që ata mund të marrin një numër të madh votash, por nëse shikoni se çfarë ndodhi më parë, kur në një moment radikalët ishin partia më e madhe në Serbi, ose nëse shikoni atë që kemi pasur në dhjetë vitet e fundit, në SNS, njerëz me stil më pak provokues, por që gjithsesi kaluan nga Partia Radikale Serbe. Këtë e kemi pasur gjithmonë në shoqërinë serbe dhe në Parlamentin serb. Nuk është diçka e re.
Radio Evropa e Lirë: A mendoni se partitë në pushtet dhe në opozitë kanë kushte të drejta dhe të barabarta në këto zgjedhje?
Daniel Bochsler: Nuk kanë, pasi nga njëra anë qeveria kontrollon potencialin administrativ që ata abuzojnë për zgjedhje, gjë që e kanë bërë më parë, njerëzit detyrohen të dalin në mitingje, detyrohen të vendosin të afërm apo njerëz të tjerë në listat e votave të sigurta, kapilare, detyrohen të dalin në zgjedhje.
Dhe, nga ana tjetër, qeveria ka një kontroll të jashtëzakonshëm mbi sferën publike përmes shërbimit publik, nuk lejon televizionin e pavarur të transmetojë në frekuencat kombëtare, kontrollon një pjesë të madhe përmes shtypit, i cili është në humor të favorshëm dhe shpërdoron pushtetin përmes hapësirës mediatike, ka një fushatë negative kundër opozitës dhe gazetarëve.
“Në Ballkanin Perëndimor, njerëzit u besojnë personaliteteve më shumë sesa partive”
Radio Evropa e Lirë: A ka ndonjë disavantazh votimi për listat zgjedhore dhe jo për kandidatët? A e rrëzon kapacitetin e votuesve për të votuar kandidatët, nxjerrja e një personi si bartës i listës, në radhë të parë presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, si bartës i listës zgjedhore të Partisë Progresive Serbe? Vuçiq nuk do të jetë deputet.
Daniel Bochsler: Ju keni lidhur disa gjëra. Njëra është nëse kemi mundësi të votojmë për kandidatë individualë, një tjetër është nëse presidenti duhet të jetë në listën zgjedhore, gjë që nuk duhet të jetë.
Kur votoni për lista, ju jepni shumë më tepër pushtet partive dhe kur votoni për kandidatë individualë, ata kandidatë që zgjidhen kanë më shumë pushtet. Në shumë vende evropiane praktikohet që votuesit të kenë mundësi të shprehin drejtpërdrejt preferencat e tyre për kandidatët. Disavantazhi i kësaj mund të jetë se ata kandidatë që janë zgjedhur në kuvend, do të kalojnë në parti të tjera dhe pastaj ju si votues mund të ndiheni të mashtruar nëse partia që keni zgjedhur e humbet atë mandat. Por, nga ana tjetër, meqë ne kemi pushtet të madh partiak në Serbi, ndoshta nuk do të ishte keq nëse diçka do të ndryshonte atje.
“Një njësi zgjedhore është legjitime, por nuk ka përfaqësim të mirë rajonal”
Daniel Bochsler: Metoda e zgjedhjes së deputetëve në Serbi është plotësisht legjitime. Serbia nuk është i vetmi vend që zgjedh një parlament në një zonë zgjedhore. Ka vende të tjera në Evropë që e bëjnë këtë, Holanda, Moldavia, ju keni Izraelin që bën të njëjtën gjë. Problemi me këtë është se nuk ka një përfaqësim të mirë gjeografik në Kuvend. Beogradi është shumë më i përfaqësuar se rajonet në periferi të Serbisë, dhe nëse kemi më shumë zona zgjedhore apo ndonjë sistem tjetër të përfaqësimit territorial, kjo do të barazonte përfaqësimin në Kuvend të rajoneve të ndryshme në Serbi.
Daniel Bochsler: Mendoj se mënyra se si e bëri Serbia nuk është një problem i madh. Kjo ishte shumë e rëndësishme për qeverinë e asaj kohe, pasi opozita kërcënonte me bojkot dhe më pas bënë të mundur hyrjen në Kuvend të disa partive apo grupeve më të vogla opozitare që qeveria të mos mbetej e vetme në Kuvend.
Është problematike nëse i ndryshoni rregullat zgjedhore nga zgjedhjet në zgjedhje sipas jush. Por, nuk mendoj se ka një ndikim të madh nëse pragu zgjedhor është tre apo pesë për qind.
Nëse pragu elektoral është i ulët, keni më shumë lista zgjedhore të opozitës, dhe nga ana tjetër, do të keni disa parti që ndoshta për nga programi janë pak më afër Partisë Progresive Serbe dhe që do të dalin në zgjedhje, sepse me prag më të vogël elektoral kanë mundësi të hyjnë në Kuvend dhe kështu t’i heqin votat partisë së regjimit. Pra, nuk mendoj se ka ndonjë efekt partiak në favor të regjimit apo në favor të opozitës./REL
