Me vendimin e paprecedentë për të bombarduar objektet bërthamore iraniane dhe për t’iu bashkuar drejtpërdrejt sulmeve ajrore izraelite kundër një armiku rajonal, presidenti i Shteteve të Bashkuara, Donald Trump, ndërmori veprimin më të guximshëm – dhe më të rrezikshëm – të presidencës së tij. Ky është një hap që bie ndesh me premtimin e tij të kahershëm për të shmangur përfshirjen e Amerikës në “luftime të huaja”.
Sipas analizës së Reuters, bombardimi i objektit më të mbrojtur të programit bërthamor iranian, në Fordow, nënkupton përshkallëzim të jashtëzakonshëm dhe hapje të një loje të rrezikshme me pasoja të paparashikueshme për stabilitetin rajonal dhe për SHBA.
Analistët paralajmërojnë se ky hap mund të nxisë Iranin të përgjigjet me mbylljen e ngushticës strategjike të Hormuzit, me sulme ndaj bazave dhe aleatëve amerikanë në Lindjen e Mesme, apo me përdorimin e milicive aleate për të goditur interesat perëndimore globalisht. Një luftë e tillë do të rrezikonte të zgjaste më shumë se çfarë Trump parashikon, duke e vendosur atë në të njëjtin pozicion me presidentët që më parë i kishte kritikuar për luftërat “të pafundme”.
Sipas Aaron David Miller, një ish-negociator amerikan për Lindjen e Mesme, edhe pse kapacitetet ushtarake iraniane janë dobësuar, Teherani ka shumë mënyra asimetrike për të reaguar, dhe “kjo nuk do të mbyllet shpejt”.
Sulmi si sinjal vendosmërie – por me pasoja afatgjata
Zyrtarë të Shtëpisë së Bardhë pohojnë se Trump vendosi për sulmin vetëm pasi u bind se Irani nuk kishte më interes për një marrëveshje bërthamore. Kjo erdhi pas ditësh të tëra sulmesh izraelite ndaj objektivave iraniane. SHBA ndërhyri për të dhënë “goditjen përfundimtare”, sipas tyre.
Vetë Trump vlerësoi përdorimin e bombave “shpues të bunkerëve” si sukses të madh. Por ekspertë paralajmërojnë se edhe nëse programi bërthamor iranian është goditur, ai nuk është shkatërruar.
Organizata Arms Control Association deklaron se kjo ndërhyrje ndoshta do të shtyjë Iranin të bindet se pajisja me armë bërthamore është e vetmja mënyrë për mbijetesë dhe parandalim. Shkatërrimi i objektivave fizike nuk e shuan njohurinë teknologjike të Iranit – përkundrazi, mund ta forcojë vendosmërinë për ta rifilluar programin.
Reagimi i Iranit: jo nënshtetësim, por kërcënim
Autoritetet iraniane e cilësuan sulmin si “agresion” dhe deklaruan se kanë të drejtën të reagojnë me të gjitha mjetet. Organizata iraniane për energji atomike njoftoi se nuk do të ndalet zhvillimi i “industrisë kombëtare”, ndërsa mediat shtetërore paralajmëruan se qytetarët dhe ushtarët amerikanë në rajon tani janë objektiva legjitime.
Ministria e jashtme iraniane deklaroi se SHBA ka nisur një “luftë të rrezikshme” dhe i bëri thirrje Kombeve të Bashkuara që të reagojnë menjëherë. Analistët ndërkombëtarë si Karim Sadjadpour nga Carnegie Endowment vlerësojnë se ky hap nuk do të sjellë paqe, por do të hapë një kapitull të ri në konfliktin dekadash mes SHBA-së dhe Iranit.
A po lëviz Trump drejt ndryshimit të regjimit?
Edhe pse zyrtarisht administrata amerikane nuk ka deklaruar synimin për të rrëzuar qeverinë në Teheran, disa ekspertë besojnë se një reagim i fortë iranian mund ta shtyjë Trumpin drejt kësaj strategjie. Por kjo do të hapte derën për një përshkallëzim shumë më të rrezikshëm, paralajmërojnë analistë si Laura Blumenfeld nga Johns Hopkins.
Jonathan Panikoff, ish-zyrtar i inteligjencës amerikane, thotë se nëse regjimi iranian ndihet i kërcënuar ekzistencialisht, mund të ndërmarrë sulme të ashpra dhe joproporcionale.
Megjithatë, Irani duhet të llogarisë edhe ndikimin në aleatët e vet si Kina – një mbyllje e ngushticës së Hormuzit do të rriste çmimin e naftës dhe do të trondiste ekonomitë e mëdha botërore.
Brenda SHBA-së: përplasje dhe kundërshti
Trump tashmë përballet me kundërshtime të forta brenda Kongresit dhe partisë së tij. Demokratët dhe krahu antikushtues i republikanëve e kanë kritikuar për këtë hap. Edhe pse ai e portretizon veten si president që sjell paqe me forcë, ky veprim e fut në qendër të një konflikti të ri global – diçka që kishte premtuar se do ta shmangte.
Nuk është e sigurt se si do të zhvillohet kjo krizë. Por një gjë është e qartë: Trump ka ndërmarrë lëvizjen më të guximshme dhe më të pasigurt të karrierës së tij politike, duke vënë në provë jo vetëm fatin e tij si lider, por edhe stabilitetin global në një nga rajonet më të tensionuara të botës.
