Me rritjen e temperaturës së detit, Adriatiku po bëhet gjithnjë e më i përshtatshëm për lloje të reja tropikale dhe invazive. Gjatë punës në terren pranë Saplunarës në ishullin Mljet, u vunë re dhe kapën sërish dy lloje të tilla peshqsh: peshku zjarrflakë (vatrenjača) dhe marmorinë (mramornica).
Marmorinia – bariu i heshtur që ndryshon peizazhin detar
Marmorinia është një peshk tropikal i origjinës nga Oqeani Indian, Deti i Kuq dhe Gjiri Persik. Në Adriatik u shfaq për herë të parë në 2010 dhe tani është adaptuar mirë në kushtet lokale.
“Që nga forma e gojës shihet qartë se është një peshk që ushqehet me bimë. Ai ha alga të zeza makro, por edhe ato që rriten mbi gjethet e posidoniës,” shpjegon për HRT dr. sc. Neven Iveša nga Fakulteti i Shkencave të Natyrës në Pulë.
Marmorinia shtyn jashtë bariunët vendës, dhe kullotja e tij e tepruar kërcënon më tej biodiversitetin. Edhe pse nuk është shumë helmues, gjemba e tij shkakton dhimbje dhe parehati. “Shkova pa dashje tek një individ dhe pata një pickim të lehtë; dhimbja nuk ishte e fortë, vetëm pickim i shkurtër. E afrova vendin tek një burim ngrohtësie dhe dhimbja kaloi shpejt,” rrëfeu Iveša.
Peshku zjarrflakë – atraktiv por i rrezikshëm
Përveç marmorinës, Adriatikun e po depon edhe peshku zjarrflakë, një specie jashtëzakonisht invazive me gjemba helmues.
“Ai është ndër 100 speciet më invazive në Mesdhe. Edhe pse duket atraktiv, ai paraqet një kërcënim serioz për detin tonë, sepse shumohen shpejt dhe ulin biodiversitetin,” paralajmëron dr. sc. Milena Mičić, drejtoreshë e Akuariumeve në Pulë.
Frikë për stabilitetin e ekosistemit
Individët e këtyre llojeve të kapur pranë Mljetit tani mbahen në kushte të kontrolluara në akuariumin e Pulës. Ekspertët paralajmërojnë se sigurisht ka edhe të tjerë në Adriatik, ku numri i tyre në rritje kërcënon seriozisht stabilitetin e ekosistemeve detare.
Dr. sc. Aljoša Duplić, drejtor i Institutit për Mbrojtjen e Mjedisit dhe Natyrës, paralajmëron për ndryshimet dramatike që prekin detin dhe tokën.
Ngrohja e detit dhe përhapja e ashtuquajturës “tropikalizim” të Mesdheut po ndryshojnë habitatet dhe nxisin ardhjen e specieve të reja që dëmtojnë ekuilibrin ekzistues. Midis shembujve të fundit janë peshku zjarrflakë dhe marmorinia, invazivë që kanë ardhur nga Deti i Kuq përmes Kanalit të Suezit dhe tani po depërtojnë në Adriatik.
“Këto lloje vijnë nga ujërat tropikale dhe po mbijetojnë gjithnjë e më lehtë në detin tonë, sepse kushtet po ndryshojnë. Adriatiku është pjesa më veriore dhe më e ftohtë e Mesdheut, por edhe këtu po bëhet i përshtatshëm për ta,” thotë Duplić. Ai thekson se peshku zjarrflakë ka arritur deri në mes-Adriatik dhe ndoshta së shpejti do të shfaqet edhe në veri.
Ai paralajmëron se këto lloje shumohen shpejt dhe kërcënojnë rëndë jetën vendase. Për shembull, në ujërat e Qipros, ato shkatërruan popullatat lokale të peshqve dhe dëmtojnë peshkimin.
Ekosistemi detar nën stres
“Problem i madh është edhe ngrohja në thellësi. Termoklina, materiali që ndan shtresën e ftohtë nga ajo e ngrohtë, tani zbret deri në 40 metra. Kjo ndryshon kushtet fizikokimike në të gjithë shtyllën e ujit dhe ndikon në gjithë jetën,” thekson Duplić, duke shtuar se ekosistemi detar është nën stres të madh.
“Në vitet që vijnë, deti nuk do të jetë më ai që e njohim,” parashikon ai.
Ndikimi i ndryshimeve klimatike ndikon fort edhe në ekosistemet tokësore, veçanërisht në pyje. Ndryshimet e temperaturës, ulja e reshjeve, tharja e tokës dhe avullimi i lartë ndryshojnë habitatet dhe kërcënojnë shumë lloje bimore dhe shtazore.
“Ministria ka financuar një studim që tregon se 7 llojet më të zakonshme të pemëve në Kroaci do të shohin ndryshime të mëdha në përhapje. Për shembull, druri i pëlsit, i përhapur në të gjithë Kroacinë Panonike, mund të humbë gjysmën e arealit të tij natyror,” paralajmëron Duplić.
Vështirë të mbetemi nën 2 °C
Dr. Duplić thekson se qëllimi i Marrëveshjes së Parisit për t’u mbajtur në 1.5 °C rritje temperature është praktikisht i paarritshëm, ndërsa kufiri prej 2 °C po vihet gjithashtu në dyshim. Edhe pse BE-ja dhe Kroacia ndjekin politika për uljen e emetimeve të gazrave serrë, koordinimi planetar dhe vullneti politik janë vendimtarë. Mungesa e vendesh të mëdha si SHBA e vështirëson shumë përpjekjen globale.
“Në vitin e COVID-it, emetimet ranë vetëm 6.5%, dhe as kjo nuk do të mjaftonte për të qëndruar nën 1.5 °C,” paralajmëron ai.
Kroacia ka vendosur me ligj qëllime klimatike të qarta dhe po harton një strategji për neutralitetin klimatik. Lufta e vërtetë sapo po fillon, sidomos në përshtatjen me ndryshimet e shpejta. Në këtë kuadër, është planifikuar krijimi i Qendrës për Përshtatje me Ndryshimet Klimatike, që pritet të fillojë punë këtë vit.
