Më 27 tetor 1920, në një Evropë të shkatërruar nga Lufta e Parë Botërore dhe e zhytur në pasiguri, u shfaq një nga vizionet më të çuditshme dhe më idealiste për të ardhmen e kontinentit – plani i quajtur “Evropa e Re me paqe të përhershme”, i hartuar nga dizajneri misterioz austriak P.A. Maas.
Në qendër të këtij plani: krijimi i një unioni panevropian me seli në Vjenë dhe ndarje të Evropës Qendrore në 24 kantone, një prej të cilëve ishte Kantoni Sarajevo, që shtrihej nga kryeqyteti austriak deri në Shqipëri.
Një kritikë ndaj rendit të Versajës
Plani u publikua në një pamflet me titull “Unifikimi i Evropës Qendrore: Udhërrëfyes drejt paqes së përhershme”, në të cilin Maas sfidonte hapur Traktatin e Versajës dhe pyeste nëse paqja e shpallur pas luftës ishte reale apo iluzore. Ai paralajmëronte për konflikte të reja nëse nuk gjendej një zgjidhje më e thellë dhe më e drejtë.
Zgjidhja që ofronte?
Ndarja e Evropës në kantone të gjata dhe të ngushta, pa marrë parasysh kufijtë ekzistues shtetërorë apo etnikë. Secili kanton do të kishte emrin e qytetit të tij kryesor dhe të gjithë do të bashkoheshin simbolikisht në Vjenë – më saktë në katedralen e Shën Stefanit (“Sankt Stephan”), e cila do të bëhej kryeqyteti shpirtëror dhe administrativ i Unionit.
Katër “kombe”, një kontinent
Maas parashikonte ekzistencën e vetëm katër “kombe” brenda Unionit: Romanët, Gjermanët, Sllavët dhe Hungarezët. Brenda secilit prej tyre bashkoheshin grupe të ndryshme etnike. Për shembull, te Sllavët përfshiheshin polakët, çekët, sllovakët, boshnjakët, kroatët, serbët etj.
Kantoni Sarajevo, që shtrihej në mënyrë fantastike nga Vjena në jug deri në Ballkan, ishte pjesë e kësaj ndarjeje, ku çdo kanton përfshinte qëllimisht popullsi të përziera për të zbehur ndjenjat nacionaliste dhe për të ndërtuar një identitet të ri evropian, të bazuar në bashkëjetesë dhe virtytet më të mira të secilit popull.
Një president i përbashkët, një gjuhë, koloni të përbashkëta
Plani parashikonte që:
- Presidenti i Unionit të zgjidhej çdo tre vjet, me rotacion midis katër kombeve.
- E drejta e votës do t’u jepej të gjithë qytetarëve mbi 20 vjeç – përveç grave të martuara, pasqyrë e mentalitetit të kohës.
- Gjuha zyrtare do të ishte Esperanto.
- Kolonitë jashtë Evropës, veçanërisht në Afrikë, do të ishin pronë e përbashkët e Unionit.
Një hartë shoqëruese në pamflet tregonte Afrikën si hapësirë të ardhshme koloniale për federatën evropiane.
Kush ishte P.A. Maas?
Pas inicialeve P.A.M. fshihej P.A. Maas, djali i botuesit të njohur të Vjenës Otto Maas. Pamfleti u shtyp në shtëpinë botuese familjare “Otto Maas’ Söhne”, dhe sot mbijetojnë vetëm disa kopje në biblioteka.
Edhe pse ideja e tij mund të duket si produkt i një fantazie të ndezur, Maas ishte i bindur se “njohja e së vërtetës” do të mbizotëronte një ditë, dhe vizioni i tij do të realizohej.
Një Europë që s’u bë kurrë – por që frymëzon ende
Edhe pse plani i Maas-it nuk pati kurrë gjasa reale për zbatim, ai mbetet një kujtim i fuqishëm i idealizmit evropian midis dy luftërave botërore. Kantoni Sarajevo, në këtë kontekst, simbolizon ëndrrën e një Evrope të bashkuar jo mbi baza force apo fitore, por mbi bashkëjetesë, paqe dhe ndarje të barabartë të hapësirës politike.
Një dokument i rrallë, një projekt i harruar – por një frymëzim i paharrueshëm për ata që ende besojnë në një Evropë të bashkuar dhe të drejtë.
