Franca mban “përgjegjësi dërrmuese” mbi gjenocidin e 1994 në Ruanda dhe ishte “e verbër” ndaj përgatitjeve për masakrat, tha një raport nga historianët ditën e premten, por shtoi se nuk kishte prova që Parisi ishte bashkëpunëtor në vrasjet transmeton Gazeta e Re.
Një komision historik i ngritur nga Presidenti Emmanuel Macron arriti në përfundimin se kishte pasur një “dështim” nga ana e Francës nën ish-udhëheqësin Francois Mitterrand mbi gjenocidin që pa rreth 800,000 njerëz të masakruar, kryesisht nga pakica etnike Tutsi.
Historiani Vincent Duclert, i cili kryesoi komisionin, i dorëzoi raportin mallkues Macron-in në Pallatin Elysee pas viteve të akuzave se Franca nuk bëri aq sa duhej për të ndalur vrasjet dhe madje ishte bashkëpunëtor në krime.
Gjenocidi midis prillit dhe korrikut të vitit 1994 filloi pasi presidenti i Ruandës Hutu Juvenal Habyarimana, me të cilin Parisi kishte kultivuar lidhje të ngushta, u vra kur avioni i tij u rrëzua mbi Kigali më 6 Prill.
Një çerek shekulli më pas, çështja ende helmon marrëdhëniet moderne midis Francës dhe Ruandës nën Presidentin e saj të diskutueshëm Paul Kagame, një ish rebel Tutsi i cili ka sunduar kombin malor në rajonin e Liqeneve të Mëdha të Afrikës që nga pasojat e gjenocidit.
“A është Franca një bashkëpunëtore në gjenocidin e Tutsit? Nëse me këtë nënkuptojmë një gatishmëri për t’u bashkuar me një operacion gjenocid, asgjë në arkivat që u shqyrtuan nuk e demonstron këtë”, thuhej në përfundimet e raportit.
“Sidoqoftë, për një kohë të gjatë, Franca ishte përfshirë me një regjim që inkurajoi masakra raciste…Ajo mbeti e verbër për përgatitjen e një gjenocidi nga elementët më radikalë të këtij regjimi.”
Raporti kritikoi autoritetet franceze nën Mitterrand për miratimin e një “pikëpamje binare” që vendoste Habyarimana si një “aleat Hutu” kundër një “armiku” të forcave Tutsi të mbështetur nga Uganda, dhe më pas duke ofruar ndërhyrje ushtarake “me vonesë”, pra kur ishte tepër vonë për të ndaluar gjenocidin.
“Studimi, pra, përcakton një sërë përgjegjësish, si serioze ashtu edhe mbizotëruese”, tha ai.
Gazetari dhe autori Andrew Wallis i tha Al Jazeera se raporti është “diçka shpërthyese”.
“E vetmja gjë që qëndroi për mua ishte fakti që ata po thonë se inteligjenca franceze e dinte se ishin ekstremistët Hutu ata që qëlluan avionin e Presidentit Habyarimana, i cili u pa si shkas për gjenocidin”, tha Wallis.
“Një raport i mëparshëm i gjyqtarit francez e kishte mohuar atë dhe ia vuri fajin RPF të Presidentit Kagame (partia e Frontit Patriotik të Ruandës), dhe ky dezinformim ka bërë xhiron për 27 vjet. Ishte në arkivat e tyre që ata e dinin se kjo në fakt ishte e pavërtetë”.
‘Marrëdhënia personale’
Macron urdhëroi krijimin e komisionit në maj 2019 për të analizuar rolin e Francës në Ruandë nga 1990-1994 përmes hulumtimeve arkivore.
Franca kryesoi veçanërisht Operacionin Bruz, një ndërhyrje ushtarako-humanitare e nisur nga Parisi nën një mandat të Kombeve të Bashkuara midis qershorit dhe gushtit 1994. Kritikët e saj thonë se në të vërtetë kishte për qëllim mbështetjen e gjenocidit të qeverisë Hutu.
Ka pasur gjithashtu akuza të përsëritura që autoritetet në Paris ndihmuan të dyshuarit në gjenocidin e Ruandës të arratiseshin ndërsa ishin nën mbrojtjen ushtarake franceze.
Raporti arriti në përfundimin se në korrik 1994 “vrasësit, por edhe organizatorët e gjenocidit” ishin në një zonë të sigurt të vendosur nga forcat franceze në perëndim të vendit “të cilët autoritetet politike franceze nuk pranuan t’i arrestonin”.
Mitterrand dhe rrethi i tij i ngushtë gjithashtu kishin frikë nga cënimi i ndikimit anglishtfolës në Afrikën frankofone nën ndikimin e Uganda-s dhe RPF e Kagame-s.
Raporti tregon për vendimmarrësit francezë të bllokuar në mendimin “post-kolonial” të cilët mbështesnin regjimin “racist, të korruptuar dhe të dhunshëm” të Habyarimana që përballej me një rebelim Tutsi të konsideruar të drejtuar nga Uganda anglishtfolëse.
Mitterrand “mbajti një marrëdhënie të fortë, personale dhe të drejtpërdrejtë me kreun e shtetit të Ruandës” Habyarimana, është thënë.
“Lëvizja mbi Ruanda ishte kërcënimi i një bote anglo-saksone, të përfaqësuar nga RPF dhe Uganda, si dhe aleatët e tyre ndërkombëtarë.”
Autoritetet franceze u sollën sikur “veprimi përballë një gjenocidi nuk ishte në fushën e mundësisë” kur kishte një “detyrim moral” për të siguruar që gjenocidet të mos ndodhnin më kurrë, tha raporti.
Trajtimi i tabuve
Komisioni prej 15 anëtarësh nuk ka ndonjë specialist për Ruandën, një veprim që presidenca franceze argumenton se ishte e nevojshme për të siguruar neutralitetin e plotë.
Por historianëve, të cilët përfshijnë ekspertë të Holokaustit, masakrave të armenëve në Luftën e Parë Botërore dhe ligjit penal ndërkombëtar u është dhënë mundësia e hyrjes në arkivat, përfshirë ato të vetë Mitterrand-it, të cilat ishin mbyllur për shumë kohë për studiuesit.
Një deklaratë nga presidenca franceze tha se Macron e mirëpriti raportin duke shënuar “progres të konsiderueshëm në të kuptuarit dhe përshkrimin e përfshirjes së Francës në Ruandë”.
Zyrtarët në zyrën e Macron thanë se hetimi nuk kishte të bënte vetëm me përmirësimin e marrëdhënieve me Ruandën por me të gjithë kontinentin afrikan, pasi që vendet e tjera gjithashtu kanë pyetje se çfarë bëri Franca në atë kohë.
Ndërsa ai kërkon të pozicionojë Francën si një lojtar pohues në skenën botërore, Macron ka ndërmarrë hapa paraprake për t’u pajtuar me aspektet dikur tabu të rekordit historik të vendit, megjithëse shumë do të dëshironin të shihnin hapa shumë më të guximshëm.
Historiani Benjamin Stora ishte ngarkuar të shqyrtonte veprimet e Francës gjatë luftës së pavarësisë të Algjerisë dhe ai bëri thirrje për një “komision të së vërtetës” dhe veprime të tjera pajtuese në një raport të madh të dorëzuar në janar.
Macron ka përjashtuar një falje zyrtare për torturat dhe abuzimet e tjera të kryera nga trupat franceze në Algjeri.
Përmbajtja e raportit të Ruandës ka të ngjarë të ketë një ndikim të madh në marrëdhëniet e ardhshme midis Francës dhe Ruandës, të cilat Macron ka thënë se ai dëshiron ta vizitojë më vonë këtë vit./Gazeta e Re.
