Që prej korrikut 1995, Qendra e Informacionit Qendror (CIA) dhe Ushtria Amerikane vëzhguan me dronë MQ-1 Predator aktivitetet e Ushtrisë së Republikës Srpska (VRS) gjatë mbulimit dhe fshehjes së krimeve të genocidit në Srebrenicë, duke regjistruar edhe varrezat e para masive.
Përdorimi i parë masiv i dronëve në Ballkan
Në verë të 1995-ës, në kuadër të agresionit ndaj Republikës së Bosnjës e Hercegovinës, CIA-ja dhe Forcat Ajrore Amerikane dërguan në terren Predatorët e Grupit të 11-të Zbulues të Divizionit të Komandës Ajrore. Këta dronë, operuar nga distanca, siguronin mbikëqyrje 24-orëshe të lëvizjeve ushtarake në terren. Ish-drejtori i CIA-s, James Woolsey, ishte i entuziazmuar nga këto pajisje, të cilat mundësonin monitorim të vazhdueshëm, ndërsa operacionet drejtoheshin nga baza ajrore larg zonës së konfliktit.
Raporti i parë i deklasifikuar
Më 18 korrik 1995, CIA publikoi raportin “Ushtria Boshnjake në Srebrenicë: Çfarë ndodhi?”, ku theksohej se mungesa e armatimit këmbësor dhe granatimi i pamjaftueshëm, përshkallëzuar nga dështimi i NATO-s e OKB-së për të ruajtur enklavën, shkaktuan rënien e Srebrenicës. Raporti shpjegonte se udhëheqësit lokalë prisnin ndërhyrje ndërkombëtare që nuk erdhi, dhe kur kuptuan se ishte tepër vonë, filloi masakra.
Dronët dokumentuan varrezat masive
Përmes imazheve të dronëve, CIA-ja regjistroi plagët e para dhe gërmimet e varrezave primare në Kasaba, Donja Pilica e vende të tjera. Pamjet e 5 dhe 17 korrikut nga Donja Pilica tregojnë punën e gërmuesve dhe trupat e viktimave të ekzekutuara. Në total, në zonat e Orahovcit, Roçeviç, Kozluk, Petkovac, Kula Grada, Branjevo dhe Pilica, u vranë mbi 2,500 banorë të Srebrenicës, sipas vendimeve të Tribunalit të Hagës dhe Gjykatës së Bosnjës.
Fshehja sistematike e krimit
Pamjet e dronëve po ashtu evidentuan punën e makinave inxhinierike që mbulonin gërmimet pas ekzekutimeve, veçanërisht në Konjeviq-Polje. Këto dëshmi vizuale, bashkë me prova të tjera materiale, ishin themelore për të dokumentuar përgjegjësinë e komandantëve të VRS-së dhe për të ekspozuar përpjekjen e organizuar për të fshehur varrezat masive.
Rëndësia e dronëve MQ-1 Predator
Rasti i Srebrenicës ishte përdorimi i parë masiv i dronëve ushtarakë nga SHBA në një zonë lufte. Ato demonstruan efektshmërinë e monitorimit 24-orësh, duke ofruar prova të pakontestueshme për krime lufte dhe genocid.
Sot, pamjet e deklasifikuara të dronëve mbeten dëshmi kryesore për të kujtuar dhe për të ndjekur drejtësinë për viktimat e Srebrenicës.
