Një shekull pasi motrat e urdhërit Bon Secours nisën të varrosin qindra foshnje në atë që do të bëhej një varrezë masive dhe e pa shënuar, sot arkeologët dhe ekspertë të tjerë kanë filluar gërmimin në vendin në Tuam, në qarkun Galway.
Bageri mekanik do të nisë sot gërmimin e tokës në një sipërfaqe prej 5,000 metrash katrorë, në vendin ku besohet se urdhri Bon Secours varrosi 796 foshnje që vdiqën në Shtëpinë e Nënës dhe Foshnjes “Shën Maria” midis viteve 1925 dhe 1961.
Kjo operacion, i cili pritet të zgjasë dy vjet, shënon një fazë të re në përballjen e Irlandës me keqtrajtimin dhe neglizhencën ndaj fëmijëve në institucionet fetare dhe shtetërore, veçanërisht ndaj atyre që bartin stigmat e lindjes jashtë martese. Trajtimi i tyre është quajtur një njollë në ndërgjegjen e kombit.
Në spitalin “Shën Maria” në Tuam, ashtuquajturën shtëpi për nënat dhe foshnjet ku gratë e reja lindnin, disa foshnje u varrosën brenda një gropë septike të braktisur, raporton “Guardian”.
Nuk ekzistonin regjistra për varrezat, dhe vdekjet u injoruan deri para dhjetë vjetësh, kur historiania lokale Catherine Corless zbuloi regjistrat e vdekjeve për 796 foshnje. Kjo çoi në ngritjen e një komisioni hetimor, falje nga shteti dhe premtimin për të kryer gërmime në atë vend.
Ekipi prej 18 anëtarësh, që përfshin arkeologë, antropologë dhe ekspertë të tjerë forenzikë nga Irlanda, Mbretëria e Bashkuar, Australia, Kolumbia, Spanja dhe SHBA-ja, udhëhiqet nga Daniel MacSweeney, ish-përfaqësues i Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të Kuq.
Qëllimi i operacionit është mbledhja e të gjitha mbetjeve mortore, përpjekja për identifikimin e tyre, kthimi te familjet dhe varrosja me dinjitet.
Madhësia dhe vendndodhja e lokalitetit, filtrimi i ujit dhe përzierja e mbetjeve mortore, plus pranë tij me objekte të tjera nga periudha e urisë dhe e jetimoreve të shekullit të 19-të, e kanë bërë këtë operacion jashtëzakonisht kompleks.
Motrat e urdhërit Bon Secours drejtonin institucionin e tyre me miratimin e shtetit irlandez, që injoronte mizogjininë dhe normat e larta të vdekshmërisë së foshnjeve.
Shtëpia në Tuam u mbyll në vitin 1961 dhe u shkatërrua; në atë vend u ndërtua një komplek residential.
Në vitin 1975, dy djem, duke kërkuar mollë, gjetën kocka njerëzish në një gropë septike të braktisur. Autoritetet nuk morën asnjë masë deri kur Corless, ish-sekretare në një fabrikë tekstili e interesuar për historinë lokale, publikoi studimin e saj, të cilin media lokale, e më pas ajo kombëtare dhe ndërkombëtare, e morën përsipër në vitin 2014.
