Bayram POMAK
Bosnja dhe Hercegovina, me Marrëveshjen e Paqes së Dejtonit, i dha fund luftës që ndodhi midis viteve 1992 dhe 1995. Edhe pse kanë kaluar më shumë se 30 vjet, debati rreth Dejtonit ende zhvillohet përreth këtyre pyetjeve: A është Dejtoni një marrëveshje paqeje apo vetëm një armëpushim?
Madje, si në qarqet ndërkombëtare ashtu edhe në opinionin e brendshëm të Bosnje dhe Hercegovinës, po zhvillohen diskutime për një “Dejton 2”, me qëllim që vendit t’i jepet një strukturë e re administrative. Kjo, për shkak se ekziston bindja e përhapur se sistemi aktual nuk funksionon siç duhet dhe se struktura shtetërore ka ngecur. Prandaj, mendohet se duhen ndërmarrë reforma të reja për ta bërë shtetin funksional.
Në fakt, Milorad Dodik, lideri i Republikës Sërpska – njërës nga tri entitetet që përbëjnë Bosnje dhe Hercegovinën – ka deklaruar hapur se nuk e njeh këtë shtet. Ai thotë se shteti nuk është funksional dhe bën thirrje që boshnjakët, kroatët dhe serbët të arrijnë një marrëveshje për ndarje paqësore.
Dodik ka shpallur se nuk e njeh as Zyrën e Përfaqësuesit të Lartë të OKB-së në Bosnje dhe Hercegovinë; ai ka deklaruar se për serbët, e vetmja realitet është Republika Sërpska dhe se nuk e njohin Sarajevën. Ai ka paralajmëruar disa herë se do të organizojë referendum për shkëputje. Megjithatë, për shkak të presionit të NATO-s dhe institucioneve të tjera ndërkombëtare, këto hapa nuk kanë mundur të realizohen.
Në këtë kuadër, Kuvendi Kombëtar i Republikës Sërpska, në gusht të vitit 2021, miratoi ligje që shpallnin se nuk do t’i njohin vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnje dhe Hercegovinës. Pas këtij hapi, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në janar të vitit 2022, vendosën sanksione ndaj Milorad Dodikut për korrupsion dhe për përpjekje për të minuar Marrëveshjen e Dejtonit.
Kuvendi Kombëtar i Republikës Sërpska shkoi edhe më tej, duke marrë vendim për të mos njohur as vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës dhe as ato të Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë (OHR) të Kombeve të Bashkuara në vend. Si pasojë e kësaj, në gusht të vitit 2023, Prokuroria e Bosnje dhe Hercegovinës ngriti padi kundër Dodikut për moszbatim të vendimeve të OHR-së, dhe në shkurt të vitit 2024 filloi procesi gjyqësor.
Më 26 shkurt 2025, Gjykata e Bosnje dhe Hercegovinës shpalli vendimin ndaj Milorad Dodikut, i cili ishte bërë pjesë e debatit publik për shkak të deklaratave separatiste. Ai u dënua me 1 vit burg dhe 6 vite ndalim nga veprimtaria politike, për shkak të mosrespektimit të vendimeve të Zyrës së Përfaqësuesit të Lartë (OHR).
Menjëherë pas vendimit gjyqësor, në një votim të mbajtur në Kuvendin Kombëtar të Republikës Sërpska (NSRS), u mor vendimi për ndalimin e veprimtarisë së institucioneve shtetërore si: Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Prokurorial i Bosnjës dhe Hercegovinës (VSTV), Prokuroria e Bosnjës dhe Hercegovinës, Gjykata e Bosnjës dhe Agjencia për Hetim dhe Mbrojtje (SIPA) në territorin e entitetit RS.
Presidenti i Republikës Sërpska, Milorad Dodik, shpalli se kishte nënshkruar këto vendime, të cilat janë në kundërshtim me kushtetutën shtetërore, dhe deklaroi se pas hyrjes në fuqi të këtyre të ashtuquajtura ligjeve, nuk do t’u përgjigjet ftesave të gjykatave apo të prokurorisë, duke shtuar se do të mbrohet nga policia e RS-së.
Në mediat kombëtare, vendimet e Dodikut dhe NSRS-së u cilësuan si një “grusht shteti”, ndërsa Gjykata Kushtetuese e Bosnjës dhe Hercegovinës i anuloi ato.
Pas këtij zhvillimi, ndaj Dodikut u lëshua urdhër arresti nën akuzën e “kërcënimit të rendit kushtetues”. Pas vendimit të prokurorisë, Dodik, Kryeministri Radovan Viškoviç dhe Kryetari i Kuvendit të RS-së, Nenad Stevandiç, mbajtën një konferencë të përbashkët për media në qytetin e Banja Lukës.
Presidenti i RS-së, Milorad Dodik, lidhur me spekulimet se do të largohej nga Bosnja dhe Hercegovina, deklaroi: “Nuk do të largohem kurrë nga RS-ja.”
Dodik, duke pretenduar se janë “persekutuar si të dyshuar të Al-Kaidës”, vazhdoi me fjalët:
“Sot është ditëlindja ime dhe nga Sarajeva mora një dhuratë shumë të veçantë. Por ajo që në të vërtetë duhet të festohet sot është ripërpilimi i Kushtetutës së RS-së. Myslimanët duan ta shkatërrojnë RS-në. Sot do të miratohet edhe ligji për Prokurorinë Speciale të RS-së, e cila do të mbrojë të drejtat e entitetit.”
Dodik gjithashtu deklaroi se do t’i kërkojë Rusisë të vërë veton ndaj zgjatjes së mandatit të Misionit të Paqes së Bashkimit Evropian (EUFOR) në Bosnje dhe Hercegovinë dhe e cilësoi vendimin për arrestim si “të pavlerë”.
Ai shtoi se nuk dëshirojnë të përshkallëzojnë tensionet, por se janë të detyruar të reagojnë në këtë mënyrë, duke theksuar se qytetarët nuk kanë arsye për panik dhe se do të vazhdojë të nënshkruajë çdo vendim të marrë në Kuvendin e RS-së (NSRS).
Kryetari i Kuvendit Kombëtar të RS-së, Nenad Stevandić, deklaroi se urdhër-arresti është në kundërshtim me Kushtetutën e RS-së. Ai theksoi:
“Ne mbajmë një qëndrim kundër përplasjes, por kjo nuk do të thotë se nuk do të ushtrojmë të drejtën tonë për vetëmbrojtje.”
Presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, në një postim në rrjetet sociale, deklaroi se urdhri për arrestimin e Dodikut do ta çojë rajonin drejt destabilitetit dhe kaosit. Ai tha se mbështesin paqen, por njëkohësisht janë në anën e Republikës Sërpska, duke dhënë një mesazh uniteti për popullin serb.
Ministri i Punëve të Jashtme të Bosnje dhe Hercegovinës, Elmedin Konakoviç, lidhur me vendimin e Prokurorisë për ndalimin e Milorad Dodikut nën akuzën për “kërcënim ndaj rendit kushtetues”, deklaroi se duhet ndjekur me vëmendje çdo deklaratë nga strukturat e sigurisë.
Duke theksuar se nuk është e mundur të zhvillohet dialog me Dodikun, Konakoviç deklaroi:
“Jam plotësisht dakord se dialogu është gjëja që i nevojitet më së shumti Bosnje dhe Hercegovinës për momentin. Por ky dialog duhet të zhvillohet mes njerëzve normalë, jo me të çmendur dhe terroristë. Dodik është një njeri që sulmon popullin e tij dhe dëmton këdo që nuk mendon si ai.”
Konakoviç shtoi se Bosnja po kalon një nga krizat më të mëdha në historinë e saj, por pavarësisht kësaj, institucionet shtetërore vazhdojnë t’i kryejnë detyrat e tyre.
Pas vendimit për arrestimin e tij, disa ditë më vonë, Dodik shkoi në Izrael. Pas vizitës atje, ai udhëtoi në Moskë dhe, për të përgënjeshtruar pretendimet se kishte ikur, deklaroi se do të kthehej në Bosnje dhe se askush nuk mund ta arrestonte.
Edhe pse autoritetet e Bosnje dhe Hercegovinës iu drejtuan Interpolit, për shkak të kundërshtimeve nga Serbia, ndaj Dodikut nuk është lëshuar urdhër arresti ndërkombëtar.
Çështja Dodik ka ndarë thellësisht opinionin publik në Bosnje dhe Hercegovinë. Nga njëra anë, ekziston një vendim gjyqësor, por autoritetet në Sarajevë nuk po arrijnë ta zbatojnë atë, gjë që ka shkaktuar debate të ashpra në vend.
Edhe pse janë ndërmarrë disa përpjekje për ta arrestuar, njësitë speciale të Republikës Sërpska dhe njësoj edhe ato të Serbisë, e kanë mbrojtur Dodikun dhe nuk kanë lejuar arrestimin e tij. Aktualisht, për të mos përshkallëzuar tensionet, vendimi për arrestimin e tij praktikisht është bërë i pazbatueshëm. Një ndërhyrje e tillë ka potencialin të çojë në përplasje të armatosura.
Deri më sot, Serbia, Hungaria dhe Rusia i kanë dhënë mbështetje politike dhe diplomatike Dodikut, ndërsa Gjermania, Austria, Polonia dhe Lituania i kanë ndaluar hyrjen në vendet e tyre.
Po kush është ky Milorad Dodik që ka shkaktuar një krizë kaq të madhe në Bosnje dhe Hercegovinë, madje që ndoshta përbën krizën më të rëndë politike që nga përfundimi i luftës?
Sot, në opinionin publik perëndimor, ai konsiderohet si një “pengesë” serioze dhe një kërcënim për Evropën për shkak të qëndrimeve pro-ruse gjatë krizës në Ukrainë. Por në të vërtetë, ky person ishte dikur një nga figurat që mori mbështetje direkte nga vetë Perëndimi.
Gjatë luftës, Dodik u shfaq me pikëpamje liberale dhe mbështeti vlerat perëndimore. Në vitin 1998, ai mori mbështetje të konsiderueshme nga bashkësia ndërkombëtare, e cila e shihte atë si një alternativë ndaj liderëve radikalë serbë të asaj kohe.
Në atë kohë, Përfaqësuesi i Lartë i OKB-së, Carlos Westendorp, deklaroi:“Për bashkësinë ndërkombëtare, e vetmja qeveri e pranueshme është ajo me Dodikun në krye.”
Në mbledhjen ku Dodik u zgjodh, ishte i pranishëm edhe ambasadori amerikan.
Në vitet e para të mandatit të tij, ai e njohu masakrën e Srebrenicës si “gjenocid” dhe deklaroi se Ratko Mladiç dhe Radovan Karadziç – përgjegjës për krime lufte në Bosnje – duhej të përballeshin me drejtësinë. Me këto deklarata, ai përpiqej të pozicionohej si një lider ndryshe nga kriminelët e luftës të asaj kohe.
Megjithatë, me kalimin e kohës dhe ndryshimin e kontekstit politik, Dodik ka braktisur qasjen e tij liberale dhe pajtuese, duke u pozicionuar gjithnjë e më shumë në një vijë nacionaliste. Ndërkohë që më parë e përshkruante masakrën e Srebrenicës si “gjenocid”, sot ai e mohon një gjë të tillë. Po ashtu, dikur kërkonte gjykimin e Ratko Mladiçit dhe Radovan Karadziçit, ndërsa sot i quan ata “heronj”.
Dodik është një figurë tejet pragmatike dhe e gatshme të përdorë çdo kartë politike për të qëndruar në pushtet. Gjatë qeverisjes së tij, ai ka pasuruar familjen e vet dhe ka përfituar në mënyrë të vazhdueshme nga burimet shtetërore për interesa personale dhe familjare. Pas humbjes së mbështetjes nga Perëndimi, ai e ka kthyer vëmendjen nga Rusia.
Dodik ka marrëdhënie të afërta me Vladimir Putinin dhe gjatë tre muajve të fundit ka vizituar dy herë Moskën, duke marrë pjesë edhe në ceremoninë e Ditës së Fitores më 9 maj. Kjo vizitë u kritikua ashpër nga opinioni publik perëndimor, duke u interpretuar si mbështetje e drejtpërdrejtë për Rusinë në përballjen me Ukrainën, dhe u theksua se ky veprim nuk duhet të mbetet pa pasoja.
Siç u përmend edhe më lart, Dodik është një politikan tërësisht i udhëhequr nga interesat dhe pa asnjë vijë të kuqe parimore. Ai është një figurë që bën gjithçka që i shërben atij personalisht. Aktualisht, në një periudhë kur Rusia po përpiqet të ushtrojë ndikim në Ballkan për të kërcënuar Evropën, Dodik është kthyer në një instrument të dobishëm për këto qëllime.
Në realitet, Dodik nuk ka fuqi reale për të ndarë Bosnje dhe Hercegovinën apo për të krijuar një strukturë të re politike. Ai tashmë është i bllokuar seriozisht si në aspektin juridik ashtu edhe në atë politik. Mbështetja që gëzon aktualisht nga disa qarqe pritet të tërhiqet së shpejti.
Por rreziku i vërtetë nuk qëndron vetëm te Dodik si person, por te mentaliteti që e mbështet atë, i cili fatkeqësisht mbetet ende i gjallë. Pavarësisht dhimbjes dhe padrejtësive të shumta të viteve ’90, ky mentalitet vazhdon të ekzistojë. Mosmarrja e mësimeve nga e kaluara dhe mbijetesa e retorikave ndarëse e luftënxitëse përbëjnë një realitet shqetësues.
Po, Dodik sot ekziston, nesër mund të mos jetë. Në rrethana kaq të vështira, nuk pritet që ai të qëndrojë gjatë në skenën politike. Por, edhe nëse Dodik largohet, mënyra e të menduarit që ai përfaqëson do të vazhdojë të jetë aty. Nëse ndaj kësaj mendësie nuk merren masa, Bosnje dhe Hercegovina do të mbetet e kërcënuar edhe në të ardhmen.
Një shkëndijë e vogël që do të ndizet në Bosnje mund të përfshijë të gjithë rajonin. Sepse, sidomos pas luftës Rusi-Ukrainë, në Ballkan po veprojnë disa grupe që synojnë destabilizimin e zonave të caktuara. Në këtë kuadër, nuk është vetëm Bosnja e rrezikuar, por edhe Kosova dhe Maqedonia e Veriut.
Në fakt, sulmi i ndodhur më 23 shtator 2024 në fshatin Banjskë të Kosovës është një shembull i qartë i asaj se si fryma dhe mbështetja e luftës nga Rusia po frymëzon veprime të dhunshme në Ballkan. Disa aktorë rajonalë po presin me padurim që Rusia të ketë fitore në Ukrainë, për të ndërmarrë veprime destabilizuese në këtë pjesë të Evropës.
Prandaj, çështja e Dodikut në Bosnje dhe Hercegovinë nuk është vetëm një problem individual. Ajo tejkalon figurën e tij dhe përfaqëson një problem shumë më të gjerë e sistemik. Dodik është thjesht një mjet i përdorur në këtë lojë.
Ngjarjet që po zhvillohen sot, nëse nuk merren masa serioze, kanë potencialin të kërcënojnë jo vetëm stabilitetin në afat mesatar, por edhe në një periudhë shumë të afërt në të gjithë rajonin e Ballkanit.
Vërejtje: Qëndrimet e autorëve nga kjo rubrikë, nuk domethënë që përfaqësojnë në mënyrë automatike edhe qëndrimet e redaksisë. Megjithatë, njohja e këtyre qëndrimeve është në interes të lexuesve, prandaj edhe publikimi i tyre. Për rrjedhojë autorët mbajnë përgjegjësi të plotë për sa u përket qëndrimeve rreth çështjeve të shtjelluara në fjalë.
