Një propozim i ri për të rishikuar kufijtë në Ballkan po shkakton një diskutim të nxehtë me disa që besojnë se mund të jetë pikërisht ajo që i duhet rajonit transmeton Gazeta e Re.
Një dokument ka dalë nga qeveria Sllovene që parashikon kufij të rinj për vendet e Ballkanit në atë që do të përfaqësonte një ristrukturim të rëndësishëm politik rajonal.
Dokumenti diplomatik jozyrtar i titulluar thjesht “Ballkani Perëndimor – rruga përpara” me sa duket ka rënë në tryezën e Presidentit të Këshillit Evropian, Charles Michel.
As Bashkimi Evropian (BE) dhe as qeveria Sllovene nuk e kanë mohuar vërtetësinë e dokumentit të botuar së pari në shtypin slloven të lajmeve hulumtuese ‘Necenzurirano’, i cili i ka bërë kryeqytetet e Ballkanit të mbushura me spekulime se pse ky dokument u prodhua dhe u zbulua tani.
Pas shpërbërjes së ish Republikës Federale Socialiste të Jugosllavisë, pikat kryesore të kontestimit të Ballkanit janë “çështjet e pazgjidhura të Serbëve, Shqiptarëve dhe Kroatëve”, thotë dokumenti.
Dokumenti me dy faqe parashikon një rishikim të kufijve që do të shihte Bosnjën të ndarë midis Serbisë, Kroacisë dhe një njësie të mbetur me shumicë myslimane për boshnjakët. Do të kishte një bashkim midis Kosovës dhe Shqipërisë, dy vende kryesisht me shumicë etnike shqiptare, të cilat mund të përfshijnë pjesë të Maqedonisë së Veriut ku shqiptarët përbëjnë më shumë se 25 përqind të popullsisë.
Propozimet nuk janë veçse radikale, por në fund të fundit, dokumenti thotë se aktualiteti i ngritur është i paqëndrueshëm dhe i parealizueshëm për një kohë të gjatë.
Kur marrëveshjet e Dejtonit ndaluan Luftën e Bosnjës në fillim të viteve 1990 dhe fushata e NATO-s i dha fund spastrimit etnik në Kosovë nga Serbia më vonë atë dekadë, “çështjet kryesore mbetën ende të pazgjidhura”, thotë dokumenti.
Midis 1992-1995 forcat serbe në Bosnjë filluan një fushatë të spastrimit etnik dhe gjenocidit të myslimanëve, e cila la më shumë se 65,000 të vdekur dhe përdhunimin masiv të grave.
Lufta arriti kulmin në masakrën e vetme më të madhe në Srebrenica, e cila la më shumë se 8,300 burra myslimanë boshnjakë të vrarë në duart e trupave serbe, ndërsa forcat ndërkombëtare vëzhgonin. Në fund të fundit miliona u zhvendosën, duke ndryshuar hartën demografike të Bosnjës së para luftës.
Në vitin 1999, Kosova, një rajon autonom i Serbisë me shumicë shqiptare në atë kohë, përjetoi spastrimin e saj etnik, i cili la më shumë se 10,000 të vdekur dhe qindra mijëra të zhvendosur. Kosova shpalli pavarësinë në vitin 2008, gjë që Serbia nuk e njeh, por më shumë se 100 vende të tjera e njohin.
Një recetë për zhbllokimin e një ngërçi rajonal?
Ndërsa Kosova ka ngritur institucione funksionale, megjithëse operon në mënyrë të papërsosur, Bosnja ka luftuar për të krijuar një sistem të unifikuar për shkak të forcave politike intransigjente Serbe dhe Kroate.
Bosnja ka 5 presidentë, 14 parlamente, 136 ministra dhe qindra përfaqësues politikë, duke e bërë atë një nga sistemet më të komplikuara të qeverisjes në botë. Kjo kryesisht për shkak të marrëveshjeve të Dejtonit, të cilat ngrinë ndarjet etnike në kohë.
Gazeta Sllovene kërkon një zgjidhje të diskutueshme, por të re për bllokimet e ndërthurura rajonale të ndërtuara gjatë dekadave të fundit.
“Çështjet kombëtare serbe mund të zgjidhen kryesisht duke u bashkuar me një pjesë të madhe të Republika Srpska me Serbinë. Në këtë rast, Serbia është e gatshme të bie dakord për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë,” thotë dokumenti.
Për disa boshnjakë, kjo mund të jetë një pilulë e hidhur për të luftuar. Ai do të shpërblente në mënyrë efektive Serbinë për spastrimin etnik që bëri gjatë luftës në Bosnjë dhe, pjesërisht, do të përmbushte një qëllim të asaj lufte – një Serbi të Madhe.
Sidoqoftë, nëse plani pranohet nga fuqitë ndërkombëtare dhe vendet e rajonit, ai mund të lejojë boshnjakët “të fitojnë një shtet që funksionon në mënyrë të pavarur dhe të marrin përgjegjësinë e plotë për të”, thotë dokumenti, diçka që boshnjakëve ndoshta u mungon – por mund të mos jenë të gatshëm të tregtojnë këtë rast.
Për shqiptarët në Ballkan, marrëveshja do të korrigjojë një problem historik që ka rezultuar në situatën e çuditshme të shumicës së shqiptarëve etnikë që jetojnë jashtë kufijve të shtetit shqiptar.
Shqiptarët në Malin e Zi, Serbinë dhe Maqedoninë e Veriut janë përballur me periudha periodike diskriminimi që rezultojnë në rebelime.
“Në Kosovë, 95 përqind e popullsisë dëshirojnë të bashkohen me kombin e tyre shqiptar të origjinës. Situata është e ngjashme në Shqipëri. Kufiri i tyre midis Shqipërisë dhe Kosovës në fakt nuk ekziston,” thotë raporti slloven.
Në Kosovë, qendra e majtë Levizja Vetevendosje (LVV) – partia e Vetëvendosjes së Kosovës – e udhëhequr nga Albin Kurti së fundmi fitoi gati 50 përqind të votave. Është gjithashtu partia me platformën më të hapur që kërkon bashkimin përfundimtar paqësor me Shqipërinë.
Juxhin Cela, një aktivist politik në Shqipëri, duke folur për TRT World, e mirëpriti letrën sllovene si “mënyra e vetme për të garantuar stabilitetin” në rajon.
“Asnjë grup etnik nuk duhet të jetojë në një vend që ata nuk e dëshirojnë dhe historia ka treguar se nuk përfaqëson asgjë më shumë sesa diçka që ka krijuar konflikt. Vetoja e pakicave dëmton aftësinë e shteteve për të funksionuar,” shtoi Cela.
Për Kosovën, e cila ka luftuar për të fituar njohje ndërkombëtare, një bashkim me Shqipërinë do të vendoste në qetësi përpjekjet serbe për të minuar sovranitetin e Kosovës dhe pozitën ndërkombëtare.
Megjithatë, mbështetja për marrëveshjen nuk është aspak një përfundim i falur. Kundërshtarët e propozimit slloven e kanë quajtur atë një “kërcënim serioz për paqen”.
Megjithatë status quo-ja rajonale që ka ngrirë rajonin gjatë 30 viteve të fundit nuk është pa probleme.
Reagimet ndërkombëtare
Diskutimet me veprimtarët rajonalë dhe ndërkombëtarë tashmë janë duke u zhvilluar, thotë gazeta, duke shtuar se “Serbia, Kroacia dhe Shqipëria kanë qeveri të qëndrueshme për momentin dhe politikanët e tyre të zgjedhur janë të aftë të marrin vendime strategjike”.
Çështja kroate mund të zgjidhet ose duke bashkuar kantonet kroate të shumicës me Bosnjën, ose duke i dhënë status të veçantë pjesës kroate të BiH (duke përdorur Tirolin e Jugut si model).
Tiroli i Jugut është një rajon autonom gjermanofolës në Itali që mund të shërbejë si një model për rajonet e mbushura me probleme etnike.
Larg nga të qenit një propozim altruist nga Sllovenia, raporti ka gjithashtu atë që disa e kanë quajtur një nënvizim “Islamofobik”.
Ai paralajmëron status quo-në e tanishme që i ka lejuar Turqisë të rrisë ndikimin e saj në rajon, duke parë propozimet si një mënyrë për ta zbutur atë.
Megjithatë, ka pak arsye për të besuar se Turqia, e cila ka lidhje kulturore, ekonomike, historike dhe fetare me rajonin që kalon qindra vjet më parë, do të ishte në disavantazh nga një marrëveshje që zvogëlon luftën rajonale etnike-fetare.
Në mënyrë më të diskutueshme, raporti dyshon në rrugën e ardhshme të Bosnjës në BE për shkak të një “ndikimi gjithnjë e më të fortë të Turqisë dhe Islamit radikal”.
Në një letër kërkimore duke parë politikat e procesit të zgjerimit të Bashkimit Evropian në Ballkan, akademiku Piro Rexhepi ka paralajmëruar që Brukseli “punon në miratimin e kufijve fizikë dhe politikë që ndajnë myslimanët në Ballkan nga bota më e madhe myslimane”.
Rexhepi shtoi se BE i shikon veçanërisht vendet e Ballkanit me shumicë myslimane “si një kërcënim i mundshëm i sigurisë për sigurinë dhe stabilitetin e përgjithshëm të BE”.
Tani për tani, megjithatë, propozimi slloven pa dyshim ka ndezur një diskutim dhe tani sytë do të drejtohen nga vendi që merr Presidencën e Këshillit të BE në gjysmën e dytë të 2021 për ndonjë shenjë që një plan i tillë mund të marrë më shumë mbështetje politike.
